Μπορούμε να προσεγγίσουμε την κοινωνική τραπεζική ως την παροχή επιστρέψιμων χρηματοδοτήσεων με πρωταρχικό σκοπό την επίτευξη καλώς ορισμένων, μετρήσιμων και θετικών κοινωνικών ή περιβαλλοντικών σκοπών.
Όλοι οι διεθνείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί αναγνωρίζουν τη μεγάλη σημασία της κοινωνικής τραπεζικής στη χρηματοδότηση δράσεων με ορατό, θετικό και μετρήσιμο κοινωνικό, ηθικό ή περιβαλλοντικό συντελεστή (COM, 2010). Δίπλα στις συμβατικές τράπεζες, αναφύονται κοινωνικές και επενδυτικές τράπεζες που προσφέρουν προνομιακή χρηματοδότηση σε έργα κοινωνικής οικονομίας, υπακούοντας σε μια εναλλακτική επιτοκιακή πολιτική, προσανατολισμένη στη δημιουργία θετικού κοινωνικού αντικτύπου και όχι στην μεγιστοποίηση του κέρδους. Ταυτόχρονα, οι δημόσιες επιδοτήσεις παύουν να είναι το μοναδικό εργαλείο χρηματοδότησης της καινοτομίας και της αειφορίας (COM, 2013).
Σήμερα, οι μεγαλύτερης κεφαλαιοποίησης κοινωνικές τράπεζες στην Ευρώπη είναι η ολλανδική Triodos Bank ($6.7 δισ), η γερμανική “Gemeinschaft für Leihen und Schenken” (GLS) Bank («Κοινότητα για Δανεισμού και Δωρεών») ($2,2 δις), η ιταλική Banca Etica ($0.8 δισ), η ελβετική ABS Bank ($0.7 δισ) και η δανέζικη Merkur Bank ($0.2 δις).

Νέο μείγμα πολιτικής
Η λογική που υποστηρίζει αυτό το δημιουργικό σχεδιασμό εκφράστηκε πρόσφατα με την θεσμοθέτηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (European Fund for Strategic Investments – EFSI) από τον Πρόεδρο JUNCKER, όπου πόροι από το πρόγραμμα HORIZON 2020 θα επενδυθούν σε σχέδια εθνικής εμβέλειας σε όλες τις χώρες μέλη. Αυτοί οι πόροι συνδυάζονται με εγγυήσεις από μέρους της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και ιδιωτική συμμετοχή, δημιουργώντας ένα μείγμα, που μπορεί να δημιουργήσει μόχλευση – ένα πραγματικό πολλαπλασιαστή ανάπτυξης. Τέτοιου είδους κοινωνικές επενδύσεις είναι γνωστές εδώ και δεκαετίες στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ως “Yin-Yang DEALS”. Η καινοτομία τους είναι πως ιδιωτικές επενδύσεις τάσσονται υπέρ καλά ορισμένων δημοσίων σκοπών, με αποτέλεσμα την κοινωνική ωφέλεια και το επενδυτικό κέρδος.
Διακρίνουμε μεταξύ δύο μεγάλων κατηγοριών χρηματοδοτικών πηγών. Τις μη-επιστρέψιμες επιδοτήσεις και τις επιστρέψιμες επενδύσεις.
1. Μη-επιστρέψιμες επιδοτήσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει ποιοτική χρηματοδότηση έως και το ύψος του 100% των προϋπολογιζόμενων δαπανών, μέσα από προγράμματα ενίσχυσης της έρευνας, της ανάπτυξης και της καινοτομίας, όπως το πρόγραμμα HORIZON 2020, κεφαλαιοποίησης 80 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ιδίως μέσω του Εργαλείου για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (SME Instrument), χρηματοδότηση μέχρι 2 εκατομμύρια ευρώ είναι διαθέσιμη για επιχειρήσεις-πρωταθλητές.
Οι Γενικές Διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαχειρίζονται απευθείας ένα συνεχώς αυξανόμενο προϋπολογισμό, όπως για παράδειγμα η Γενική Διεύθυνση Υγείας και Καταναλωτών για προγράμματα σχετικά με την πρωτοβάθμια υγεία, τις καινοτόμες εφαρμογές και την προστασία των καταναλωτών και των δανειοληπτών.
Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί τη διαδικασία της σύγκλισης και της διεύρυνσης προς τρίτες χώρες, συνορεύουσες, συνδεδεμένες και υπό-ένταξιν, όπως η Αλβανία, η FYROM και η ΣΕΡΒΙΑ, με το Όργανο για την Προ-Ενταξιακή Διαδικασία (Instrument for Pre-Accession, IPA), για δράσεις συνεταιρικότητας με διασυνοριακό συντελεστή, όπως το INTERREG.
Τέλος, μια ιδιαίτερης σημασίας χρηματοδοτική γραμμή είναι αυτή που τώρα διαμορφώνεται με σκοπό την αντιμετώπιση επειγουσών ανθρωπιστικών, υγειονομικών και λοιπών απειλών από την εξέλιξη των προσφυγικών ροών μέσω της Ελλάδος.
2. Επιστρέψιμες επενδύσεις. Με μια θεαματική αλλαγή πρακτικής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πρόσφατα υιοθετήσει τη μέθοδο της χρηματοδότησης με τραπεζικά προϊόντα για δράσεις υλοποιούμενες από ιδιωτικούς και δημοσίους φορείς, που δεσμεύονται για θετικό και μετρήσιμο κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
Πρόσφατα, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean Claude JUNCKER ανακοίνωσε τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (European Fund for Strategic Investments, EFSI), που δύναται να μοχλεύσει άνω των 300 δισεκατομμυρίων ευρώ για ιδιωτικά και δημόσια έργα.
Προσφέροντας προϊόντα κοινωνικής τραπεζικής, όπως για παράδειγμα μέσα από το Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Καινοτομία (Employment and Social Innovation Program, EaSI), ύψους ενός δισεκατομμυρίου ευρώ, ή το COSME, δικαιούχοι οργανισμοί, όπως οι ΟΤΑ, οι κοινωνικές επιχειρήσεις, οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί, ή τα νοσοκομεία που πάσχουν από υποχρηματοδότηση, μπορούν να χρηματοδοτήσουν καινοτόμες δράσεις με πολύ χαμηλό επιτόκιο, με χρήματα που μεταβιβάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ενδιάμεσες τράπεζες για το σκοπό αυτό.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB), καθώς και άλλες επενδυτικές τράπεζες, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), παρέχουν όμοιες γραμμές επενδύσεων αντικτύπου (impact investments).
Τα τελευταία χρόνια είδαμε και την υιοθέτηση των Βραβείων από μέρους της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, που μεταφέρει στο ευρωπαϊκό πλαίσιο μια επιτυχημένη αμερικανική πρακτική. Αυτές όμως αποτελούν μόνον τη μία όψη των κοινωνικών επενδύσεων, αφού υπάρχει και η προσφορά νέων τραπεζικών εργαλείων από τις ηθικές, κοινωνικές, εναλλακτικές και επενδυτικές τράπεζες.
Τέλος, αυξανόμενο είναι το δυναμικό των κοινωνικών ομολόγων (social bonds) και των κοινωνικών χρηματιστηρίων (social stock exchanges), πρακτικών ιδιαίτερα διαδεδομένων στη Μεγάλη Βρετανία και σήμερα στο επίκεντρο της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέσα από την «Πρωτοβουλία για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα» (Social Business Initiative) (COM, 2011).

Εργαλεία
Τα δάνεια είναι το πιο συνηθισμένο τραπεζικό εργαλείο. Το κεφάλαιο που παρέχεται αποπληρώνεται επιβαρυνόμενο με ένα επιτόκιο εν καιρώ που ονομάζεται ημερομηνία ωρίμανσης. Σε σύγκριση με άλλες μορφές χρέους, τα δάνεια συνηθίζεται να είναι μικρότερου κεφαλαίου και συντομότερης διάρκειας ωρίμανσης, ας πούμε σε σχέση τα ομόλογα.
Διακρίνουμε σε καλυμμένα και μη-καλυμμένα δάνεια, ανάλογα με το αν υπάρχει περιουσία που έχει τεθεί ως εγγύηση για την αποπληρωμή τους.
Οργανισμοί συνήθως χαμηλής κεφαλαιοποίησης, όπως οι κοινωνικές επιχειρήσεις, παρουσιάζουν μεγάλη τραπεζική επισφάλεια και δύσκολα έχουν πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό, πόσο μάλλον σε περιβάλλον τραπεζικής αποδιάρθρωσης. Μια λύση είναι η παροχή εγγυήσεων από τρίτα μέρη, όπως οι κοινωνικές τράπεζες. Αυτές έχουν σχεδιαστεί ώστε να βελτιώνουν τη σχέση ρίσκου-εξόφλησης, ώστε ιδιώτες επενδυτές να πείθονται να κάνουν τις ανάλογες τοποθετήσεις μέσα από τραπεζικά οχήματα.
Τα ομόλογα εγγυημένης απόδοσης είναι συνήθως μεγάλα δάνεια με εκτεταμένες περιόδους ωρίμανσης, που τα διακινούν επενδυτικές τράπεζες και τα αγοράζουν άλλοι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί όπως ασφαλιστικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες. Υπόκεινται σε αξιολόγηση από ειδικούς οίκους πριν την διάθεσή τους στην αγορά.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα απέχουν από το βέλτιστο. Ένα σημαντικό μέρος των υφιστάμενων ξένων άμεσων επενδύσεων δεν εξασφαλίζει βιώσιμες θέσεις εργασίας για εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης και η διαρροή εγκεφάλων είναι επίμονη. Επιπλέον, μεγάλο μέρος της υπάρχουσας επένδυσης παράγει προστιθέμενη αξία που πιστώνεται στις μητρικές εταιρείες του εξωτερικού. Υπάρχει ανάγκη για ποιοτικές επενδύσεις που μένουν και αποδίδουν εδώ (EU, 2014).
Υπάρχει διαθέσιμο κεφάλαιο στη διεθνή αγορά και σε αναδυόμενους οικονομικούς τομείς, όπως στον κλάδο των επενδύσεων αντικτύπου, οι οποίες εστιάζουν στην επιδίωξη ηθικών, κοινωνικών ή περιβαλλοντικών ωφελειών. Ο κλάδος είναι αρκετά ανεπτυγμένος στις ΗΠΑ (Salamon, 2014). Με την έκδοση των κοινωνικών ομολόγων, τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε αυτό το απόθεμα κεφαλαίου και κοινωνικοί επενδυτές από το εξωτερικό θα μπορούσαν να διευκολύνουν την είσοδό τους στην εγχώρια αγορά, υπό δεσμευτικούς κοινωνικούς όρους.
Δομημένα προϊόντα γίνονται διαθέσιμα στην αγορά όταν ένα σύνολο από τραπεζικά προϊόντα ομαδοποιείται και πωλείται ως ξέχωρο προϊόν σε θεσμικούς επενδυτές. Εδώ, η διαδικασία της αξιολόγησής τους είναι ιδιαίτερα απαιτητική και αν δεν διεξαχθεί συστηματικά οδηγεί σε πιστωτικές φούσκες όπως αυτή που λίγο έλειψε να διαλύσει την οικονομία των ΗΠΑ το 2007 (COM, 2014).
Σε αντίθεση με τα δανειακά προϊόντα και τα ομόλογα, οι συμμετοχές δεν απαιτούν κάποια αποπληρωμή. Εδώ, ο επενδυτής αποκτά κάποιο είδους μετοχή στον οργανισμό ή την επιχείρηση, έχοντας δικαίωμα επί των κερδών και υποχρέωση επί των ζημιών.
Λανθάνοντα ιδιωτικά κεφάλαια εξακολουθούν να υποεπενδύονται στην ελληνική κοινωνική οικονομία και οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν εξυπηρετούνται επαρκώς από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Τα κριτήρια κοινωνικής τραπεζικής λείπουν. Η κοινωνική χρηματοδότηση από ιδιωτικές πηγές ακούγεται εξωτική και ο πολιτικός λόγος περιστρέφεται γύρω από την ανάγκη για τη δημιουργία νέων κρατικών τραπεζών που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τους αποκλεισμένους από το δανεισμό: μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, κοινωνικές επιχειρήσεις ή τα άτομα που προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε κεφαλαίο σποράς, έτσι ώστε να διαφύγουν από την υπανάπτυξη. Παρ' όλα αυτά, καμία σοβαρή συζήτηση δε γίνεται σχετικά με το πώς θα θεσπίσουμε δεσμευτικές κοινωνικές αιρεσιμότητες (α) για τις δημόσιες συμβάσεις και (β) για την επενδυτική τραπεζική (Nasioulas, 2012).
Οφείλουμε να παλέψουμε στην Ελλάδα και κυρίως στο εξωτερικό, ώστε όλα αυτά τα καινοτόμα εργαλεία κοινωνικής τραπεζικής να γίνουν σύντομα διαθέσιμα και για τους ελληνικούς οργανισμούς της κοινωνικής οικονομίας, τα νοσοκομεία, τα πανεπιστήμια και τους Δήμους μας, ώστε να εξασφαλίσουμε την προοπτική της χώρας και τη συνοχή της κοινωνίας μας.
​
Το παρόν άρθρο αποτελεί δημοσίευση τμήματος του ομώνυμου Κεφαλαίου, από τον Συλλογικό Τόμο: «Θέματα Κοινωνικής Οικονομίας. Από την κοινωνική επιχειρηματικότητα, στις κοινωνικές επενδύσεις και την κοινωνική τραπεζική», με επιμέλεια του Ιωάννη ΝΑΣΙΟΥΛΑ και πρόλογο του Γεωργίου ΝΤΑΣΗ, Προέδρου της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής. Εκδόσεις Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικονομίας, 2016.

Το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τους Jan OLSSON και Ιωάννη ΝΑΣΙΟΥΛΑ, Εμπειρογνώμονες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
​
Στην Puglia της νοτίου Ιταλίας, 280 κοινωνικές επιχειρήσεις υποστηρίχθηκαν από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. 21 από αυτές δημιουργήθηκαν πρόσφατα. 1.500 άνθρωποι ωφελήθηκαν. Όλα αυτά στάθηκαν δυνατά μέσα από ένα διεθνές πρόγραμμα επιδοτήσεων υπό τη διαχείριση της περιφερειακής ομοσπονδίας συνεταιρισμών στην περιοχή που ονομάζεται Confcooperative Puglia.

Ο προϋπολογισμός του προγράμματος ήταν 8 εκατομμύρια ευρώ, 5 από τα οποία συνεισέφερε το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 3 εκατομμύρια που επένδυσε η περιφέρεια. Η Confcooperative Puglia υλοποιεί και άλλα προγράμματα με στόχο για παράδειγμα τη στήριξη της αυτό-απασχόλησης στον τομέα των αγροτικών τροφίμων για μετανάστες καθώς και δράσεις ανάπτυξης του συνεταιριστικού κινήματος.

Στο Göteborg της Σουηδίας, η Companion, ένας οργανισμός υποστήριξης της Κοινωνικής Οικονομίας βοηθά να δημιουργηθούν νέες επιχειρήσεις της Κοινωνικής Οικονομίας σε διάφορα πεδία και επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην ενσωμάτωση μέσω της εργασίας. Κάθε χρόνο, δημιουργεί παραπάνω από 50 κοινωνικές επιχειρήσεις. Η Companion Göteborg είναι ενεργός στην προώθηση του κοινωνικού franchise σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έτσι διαχέει και αναπαράγει βέλτιστες πρακτικές από το χώρο της Κοινωνικής Οικονομίας, όπως η αλυσίδα ξενοδοχείων Le Mat. Ένα έργο που τώρα εξελίσσεται είναι η δημιουργία ενός περιφερειακού ταμείου επενδύσεων σε συνεργασία με Ευρωπαϊκούς φορείς κοινωνικών επενδύσεων όπως η SEFEA και η SOFICATRA.

Στην περιφέρεια της Paca, όπου η Μασσαλία είναι πρωτεύουσα, υπάρχουν σήμερα 46.500 επιχειρήσεις της Κοινωνικής Οικονομίας, που αντιπροσωπεύουν το 13% όλων των ιδιωτικών επενδύσεων στην περιοχή. Υπάρχουν διάφορες σε ποικίλους τομείς, από τον τραπεζικό ως τον αγροτικό, τον κοινωνικό και τις πολιτιστικές υπηρεσίες. Το 2007, η περιφέρεια αυτή έθεσε σε λειτουργία ένα πρόγραμμα Κοινωνικής Οικονομίας. Η δράση αυτή συμπληρώθηκε το 2012 από μια πρωτοβουλία δημιουργία συμφώνων για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας. Υπάρχει τώρα ένα ειδικό ταμείο εκεί, που υποστηρίζει χρηματοδοτικά τέτοια προγράμματα. Τα τελευταία δέκα χρόνια συνεισέφερε στη διατήρηση και τη δημιουργία 14.000 θέσεων εργασίας. Η μέση χρηματοδότηση είναι 40.000 για κάθε κοινωνική επιχείρηση. Οι μορφές της υποστήριξης ποικίλουν, περιλαμβάνοντας δωρεών συμβουλευτική για κεφαλαιακή ενίσχυση, δάνεια και εγγυήσεις.

Το REVES, ένα δίκτυο που προωθεί τη συνεργασία στην Κοινωνική Οικονομία

Αυτό που είναι κοινό στα παραπάνω παραδείγματα είναι η συνεργασία μεταξύ των επιχώριων δημοσίων αρχών και των φορέων της Κοινωνικής Οικονομίας. Υπάρχουν παραδείγματα ων ου έστιν αριθμός σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κοινό επίσης είναι το γεγονός πως οι παραπάνω αρχές και οργανισμοί είναι μέλη του REVES, του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πόλεων και Περιφερειών για την Κοινωνική Οικονομία. Το REVES είναι ένας μοναδικός ευρωπαϊκός οργανισμός, ο μόνος στην Ευρώπη που βασίζεται σε δημόσιες αρχές και φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας. Μέλη του είναι περίπου 80 οργανισμοί πανευρωπαϊκά. Τα μέλη του REVES στρατεύονται στην προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας για μια κοινωνία που είναι δίκαιη, ολοκληρωμένη, συμμετοχική και υπεύθυνη.

Ειδικότερα, το REVES αναπτύσσει δράσεις πρόνοιας, κοινωνικής ενσωμάτωσης και ίσων ευκαιριών, δράσεις τοπικής ανάπτυξης της απασχόλησης και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, προγράμματα βιώσιμης ανάπτυξης, πράσινη επιχειρηματικότητα, πολιτικές συμμετοχής και αλληλεγγύης. Τρεις είναι οι βασικοί άξονες των δραστηριοτήτων του: Lobbying, η Διοργάνωση ευρωπαϊκών προγραμμάτων και η ανταλλαγή τεχνογνωσίας.

Το REVES συνδιαλέγεται με τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά και με συμβουλευτικά σώματα, όπως η Επιτροπή των Περιφερειών και η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Τα μέλη του REVES έχουν συνεπώς άμεση πρόσβαση στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών πολιτικών σε πραγματικό χρόνο.

Υπάρχουν διάφορες σημαντικές ατζέντες που μας απασχολούν σήμερα. Η αναμόρφωση των δημοσίων προκηρύξεων για αναθέσεις έργου, η δημιουργία των Ευρωπαϊκών Ταμείων Κοινωνικής Επιχειρηματικότητα και πάνω απ όλα η διαμόρφωση των πολιτικών συνοχής για το προγραμματικό διάστημα 2014-2020. Μια επιρροή των θέσεων του REVES είναι ορατή, για παράδειγμα η θέση μας πως η αγορά υπηρεσιών από το κράτος μπορεί να εξυπηρετεί και κοινωνικούς σκοπούς. Το REVES συμμετέχει στο δομημένο διάλογο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πολιτική συνοχής. Ειδική μέριμνα δίνουμε στις συνεργασίες μέσα σε και περί την Κοινωνική Οικονομία, καθώς και με τις τοπικές αρχές. Η Κοινωνική Οικονομία σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές θα πρέπει να υποστηριχθούν χρηματοδοτικά από όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γενικές πολιτικές και εξειδικευμένες δράσεις όπως αυτές που ενδεικτικά παρουσιάσαμε αποτελούν σημαντικά εργαλεία για την αξιοποίηση των εγγενών πόρων που κρύβουν στα σπλάχνα τους οι περιφέρειες και οι τοπικές κοινότητες.

Μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων του REVES, δημιουργούνται καινοτομικές πρωτοβουλίες και μέθοδοι σε διάφορα πεδία με μεγάλη σημασία για τις τοπικές κοινότητες, την απασχόληση, την ενσωμάτωση, τη συμμετοχή, τις ποιοτικές υπηρεσίες, την προσβάσιμη κατοικία και τη συσσώρευση κεφαλαίων, για να αναφέρουμε μόνον μερικά. Το 2012, το REVES επικεντρώθηκε σε δύο κύρια πεδία: την ποιοτική εργασία και το σεβασμό των δικαιωμάτων των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων στις κοινωνίες μας, δηλαδή των νέων και των μεταναστών.

Το REVES δημιουργήθηκε με μια παιδαγωγική προοπτική. Πράγματι, απ το πρώτο του κιόλας πρόγραμμα το 1996, αναπτύξαμε μια μεθοδολογία αμοιβαίας μάθησης μεταξύ των μελών. Μαθαίνοντας ο ένας από τον άλλο, τα μέλη μας βρήκαν νέους δρόμους για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας στη δική τους περιοχή. Με την ανταλλαγή της τεχνογνωσίας και των πρακτικών διοικητικής ανάπτυξης τα μέλη μας δύνανται αφενός αν επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφετέρου να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν βέλτιστα τα ευκαιρίες που η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει. Οργανώνουμε τη μαθησιακή διαδικασία σε δι-ευρωπαϊκό επίπεδο. Τώρα τελευταία, εξειδικευόμαστε περισσότερο στις δημόσιες συμβάσεις και στους κανόνες κρατικών ενισχύσεων. Είναι πράγματι ευαίσθητα ζητήματα όταν έχουν να κάνουν με τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικού συμφέροντος και τον τρόπο οργάνωσής τους.

Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον

Η χρηματοδότηση της Κοινωνικής Οικονομίας γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό ζήτημα, επειδή μειώνονται αισθητά οι δημόσιοι πόροι. Το REVES κοιτάει ακριβώς αυτό το θέμα, προσπαθώντας να δημιουργήσει συνθήκες για τη βελτίωση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση ώστε να αναπτυχθεί η Κοινωνική Οικονομία σε τοπικό επίπεδο. Υπάρχουν διάφορα προγράμματα τοπικών ή περιφερειακών αρχών. Αυτά θα μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο και πιο διαρκή επιρροή αν εντάσσονταν σε μια γενικότερη θεώρηση, που θα κινητοποιούσε το τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό δυναμικό, θα αξιοποιούσε τις ευκαιρίες της Κοινωνικής Οικονομίας, ως καταλύτη για την βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Για να το πετύχουμε αυτό, είναι κρίσιμο να έχουμε εξωτερική βοήθεια ώστε να πάρει μπρος η μηχανή. Ένα τέτοιο παράδειγμα που αναπτύσσουμε στο REVES είναι το «Πρόγραμμα Χρηματοδότησης», όπου συγκεντρώνουμε τους μεγαλύτερους κοινωνικούς επενδυτές στην Ευρώπη. Με ένα συνδυασμό εκπαίδευσης, σχεδιασμού και χρηματοδότησης, το πρόγραμμα θα αυξήσει τις υπάρχουσες δημόσιες πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο και θα δημιουργήσεις νέες, δυνατές συνεργασίες.

Η τοπική συνεργασία μεταξύ των δήμων, των περιφερειών, της Κοινωνικής Οικονομίας και των ειδικών μπορεί να ξεκλειδώσει μοναδικές δυνατότητες που κρύβουν μέσα τους οι κοινωνίες, οι άνθρωποι και ο τόπος. Είναι μια ευκαιρία για την Ευρώπη που ονειρευόμαστε και μας αφορά όλους!

ΤΟ ΦΑΣΜΑ ΤΟΥ ΓΚΡΙΖΟΥ 
Αυτό που βλέπουμε τα τελευταία έξι χρόνια, είναι πως η κρίση στο τοπικό επίπεδο μπορεί να αναστραφεί γρηγορότερα απ’ ό,τι στο εθνικό. Δύο παράγοντες υπήρξαν καθοριστικοί: ο πιο πρόσφατος νόμος για την τοπική αυτοδιοίκηση, ο «Καλλικράτης» και ο ανασχεδιασμός του νέου ΕΣΠΑ για το 2014-2020, που έδωσε μεγάλη αυτονομία στις Περιφέρειες και στους Δήμους, να σχεδιάσουν και να διαχειριστούν έργα ανάπτυξης πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι ΟΤΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχονται πιο κοντά – χωρίς την τοξική διαμεσολάβηση του κεντρικού κράτους που είχαμε συνηθίσει ως τώρα. Δεν έχουν γίνει τα πάντα, ούτε είναι όλα καλώς καμωμένα. Αλλά άνοιξε ένας νέος δρόμος.  

Αυτή είναι η καλή όψη των πραγμάτων. Συμβαίνουν και άλλα, πολύ ανησυχητικά. Το χαρακτηριστικότερο στην εποχή της κρίσης είναι η πτώχευση της τοπικής αυτοδιοίκησης σε επίπεδο Δήμων. Δεν έχουν όλοι οι Δήμοι σοβαρά έσοδα από την τουριστική αγορά ή τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Δεν έχουν όλοι οι Δήμοι έσοδα από παραχωρήσεις και συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα. Και βέβαια, δεν έχουν όλοι οι Δήμοι την ίδια δυνατότητα επιβολής και είσπραξης τελών, αφού ο οικονομικός και δημογραφικός δυναμισμός ποικίλει από τόπο σε τόπο.  

Έχουν, όμως, αρκετοί Δήμοι χρέη και εκκρεμούντα δανεισμό. Έχουν δυσβάσταχτα λειτουργικά και έμειναν σχεδόν διαλυμένοι από τις πρόσφατες αναδιαρθρώσεις του προσωπικού τους. Λίγοι Δήμοι έμειναν όρθιοι. Το αντίθετο όμως συμβαίνει με τις Περιφέρειες, που έχουν και το μαχαίρι και το πεπόνι, τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην διαχείριση των κοινοτικών πόρων.  

ΝΕΟΙ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ 
Πρόκειται πράγματι για μια κατάσταση από-ανάπτυξης, από-επένδυσης, απαξίας. Όμως, όσο αποθαρρυντικό και αν είναι το περιβάλλον, νέοι τοπικοί πρωταθλητές αναδύονται, αξιοποιώντας τις κοινωνικές επενδύσεις ως ένα ισχυρό αντίδοτο στην κρίση.  

Ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ήθελαν να δουν ΟΤΑ να πρωτοπορούν στην υιοθέτηση του κοινωνικού κεκτημένου και να αναλαμβάνουν δράσεις που να υλοποιούν στο τοπικό επίπεδο, ό,τι έχει θεσμοθετηθεί στο κεντρικό επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρώπη ζει στην εποχή της «Πρωτοβουλίας για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα» (Social Business Initiative, 2011) και του «Πακέτου για τις Κοινωνικές Επενδύσεις» (Social Investments Package, 20133). Βάζει εντυπωσιακά επενδυτικά στοιχήματα με το Πακέτο ΓΙΟΥΝΚΕΡ και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (European Fund for Strategic Investments). Και όσοι Δήμοι συντονίζονται σ αυτό το αναπτυξιακό μήκος κύματος, θα βγάλουν τις κοινωνίες τους πιο άμεσα και πιο διατηρήσιμα από το σπιράλ της ύφεσης, του κλεισίματος των επιχειρήσεων και της διαλυτικής ανεργίας.  

Παλιότερα, ο Δήμος της Κοζάνης είχε προκηρύξει τον πρώτο Διαγωνισμό Καινοτόμου Επιχειρηματικότητας και Κοινωνικής Οικονομίας, θέτοντας προς αξιοποίηση ένα ευρύ σύνολο δημοσίων υποδομών του για αξιοποίηση από ιδιώτες με σχέδιο δημιουργίας ορατού και μετρήσιμοι κοινωνικού αντικτύπου. Ο τότε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Χοσέ Μανουέλ ΜΠΑΡΟΖΟ το είχε στηρίξει και μια νέα πρακτική έβρισκε εφαρμογή στην χώρα μας.  

Πριν λίγο καιρό, ο Δήμος των Αθηναίων υλοποίησε ένα πολύ δημοφιλές και επιτυχημένο πρόγραμμα για την στήριξη ομάδων πολιτών που επιθυμούσαν να δημιουργήσουν τις δικές τους κοινωνικά ανταποδοτικές επιχειρήσεις, το «Επιχειρώ Κοινωνικά». Υπήρξε μια καλά οργανωμένη προσπάθεια που την υποστηρίξαμε στην Ελλάδα και το εξωτερικό ώστε να την διαλάβει ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις βέλτιστες πρακτικές. 

Πρόσφατα, ο Δήμος Λουτρακίου-Περαχώρας-Αγίων Θεοδώρων βγήκε μπροστά με μια ακόμη πιο εντυπωσιακή πρωτοβουλία, το πρόγραμμα “Loutraki PLUS”. Έθεσε τις κοινωνικές επενδύσεις στο επίκεντρο της μεσοπρόθεσμης πολιτικής του και οργανώνει μια μακράς πνοής στρατηγική για να υποστηρίξει πολίτες, ευάλωτες ομάδες, επιχειρήσεις και κοινωνικούς οργανισμούς, ώστε να αξιοποιήσουν χρηματοδοτικές ευκαιρίες στον τόπο τους και για τον τόπο τους. Διεθνείς επενδυτικοί οργανισμοί και κοινωνικές τράπεζες, οι φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδιωτικό επενδυτικό κεφάλαιο με καινοτόμο, ανταποδοτικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόσημο είναι όλοι εδώ.

Συμμερίζομαι τις κουβέντες του Δημάρχου Γεωργίου ΓΚΙΩΝΗ: "Θέλουμε επενδύσεις, αλλά οφείλουν να είναι κοινωνικά ανταποδοτικές. Θέλουμε επιχειρηματικότητα, αλλά να μείνει στον τόπο μας και αυτή και οι άνθρωποί της και τα οφέλη της. Θέλουμε μια οικονομία που να είναι για τον άνθρωπο - να είναι κοινωνική". Σε όλη την Ελλάδα σήμερα, ο βαθύς σκεπτικισμός συνοδεύεται από μια ελπίδα πως η παρούσα κρίση θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή, για μεταρρύθμιση του προτύπου ανάπτυξης σε δικαιότερη και πιο βιώσιμη βάση. Ποιός μπορεί να αντιλέξει;

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 
​Κάτι αλλάζει στο τοπικό επίπεδο. Και είναι ελπιδοφόρο. Οι κοινωνικές επενδύσεις είναι οικονομικές τοποθετήσεις που γίνονται με σκοπό την επιστροφή μέρους του κεφαλαίου με την μορφή όχι του κέρδους αλλά της παραγωγής αξιόλογων κοινωνικών και περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων. Αυτοί που βάζουν τα λεφτά τους, θέλουν να πάρουν μικρό κέρδος και ορατή ωφέλεια για τους ανθρώπους στον τόπο της επένδυσης. Έτσι κάνει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων και πλήθος άλλων νέων εργαλείων κοινωνικής τραπεζικής.
​
Δήμοι έχουν αναδειχθεί σε τοπικούς πρωταθλητές, οργανώνοντας για πρώτη φορά πλαίσια υποστήριξης και επένδυσης που να έχουν σοβαρές δεσμεύσεις ανταποδοτικότητας για τους πολίτες και το περιβάλλον που δοκιμάζονται από την κρίση. Αυτό είναι το αντίδοτο στην διαλυτική επίδραση της ύφεσης. Και οφείλουμε να το υποστηρίξουμε.